اسید سیتریک

فرمول شیمیایی اسید سیتریک (Citric Acid) : C₆H₈O₇

نام‌های دیگر : سیتریک اسید، جوهر لیمو، اسید لیمو

انواع : خشک، آبدار

اسید سیتریک چیست

یکی از اسیدهای آلی از مواد شیمیایی خوراکی است که در لیموترش و پرتقال وجود دارد. در فرمولاسیون محصولات بهداشتی و آرایشی نیز اسید سیتریک مانند گلیسیرین کاربرد دارد و برای تنظیم pH یون‌های فلزی در سیستم آنتی اکسیدانی شوینده‌های اسیدی موی سر استفاده می‌شود.

در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار25/0 تا 86/1درصد به منظور تنظیم pH و بهبود درخشندگی و شفافیت به کار می‌رود. میزان مصرف کل این اسید در این صنایع حدود 12 درصد می‌باشد.

از ترکیب سیترات با فلزات، به دلیل تأثیر کم برای پاک کردن و جرم‌ زدایی دیگ‌های بخار استیل به طور وسیع استفاده می‌شود. همچنین از محلول بافری آن به عنوان پاک کننده برای حذف دی اکسید گوگرد از سوخت‌های گازی کارخانجات برق و تصفیه‌خانه‌ها استفاده می‌شود.

از سایر موارد کاربرد آن می‌توان به صنایع رنگ‌سازی، استخراج نفت و آب فلزکاری اشاره نمود. استرهای آن با الکل‌ها در محدوده وسیعی شناخته شده‌اند. استرهای تری اتیل، تری بوتیل و استیل تری بوتیل به عنوان یک نرم کننده غیر سمی در پلاستیک‌سازی به ویژه در پلاستیک‌های صنعت بسته‌بندی غذایی استفاده می‌شوند.

با ویژگی‌های گلایسین هم آشنا شوید

روش تولید

جوهر لیمو از تخمیر میکروبی با استفاده از Aspergillus niger ساخته می‌شود. با پیشرفت علم و افزایش تقاضا در بازار، تولید ماده‌هایی مانند اسید سیتریک باید افزایش پیدا کند. لازمه افزایش تولید این است که با هزینه کمتر این کار را انجام داد. گاهی مراحل تولید با استفاده از مواد باقی مانده از کشت و صنعت صورت می‌گیرد. در اینجا می‌خواهیم روش‌های تولید اسید سیتریک یا جوهر لیمو را بررسی کنیم.

استفاده از تخمیر میکروبی

قارچ‌های Aspergillus niger پتانسیل بالایی برای تولید بسیار زیاد اسیدهای آلی دارند، زیرا از pH 3 تا حدودا ۵ بسیار خوب رشد می‌کنند. این در حالی است که تعداد دیگری از گونه‌ها تا pH 1.5 رشد خواهند کرد. تولید اسیدهای آلی را می‌توان بیشتر از قبل کرد زیرا در ساخت اسید سیتریک یا جوهر لیمو به صورت انبوه مورد استفاده قرار می‌گیرند. با کشف مقدار زیادی سیترات در قارچ Aspergillus niger فرآیند تخمیر و تولید اسید سیتریک متحول شد.

استفاده از واکنش‌های شیمیایی

سیتریک اسید با استفاده از گلیسرول به عنوان ماده اولیه شیمیایی سنتز شد، ولی این روش از نظر اقتصادی نسبت به دیگر روش‌‌های تولید مانند تخمیر، مناسب نبود. بنابراین تخمیر میکروبی برای تولید اسید سیتریک بهتر از واکنش شیمیایی بود.

تولید اسید سیتریک به صورت طبیعی

خارج کردن اسید سیتریک یا جوهر لیمو از آب لیمو در سال ۱۷۸۴ انجام شد. این روش تولید در انگلستان در سال ۱۸۲۶ برای تولید اسید سیتریک از لیموهای وارداتی از ایتالیا انتخاب شد. این روش تولید تا اواخر قرن نوزدهم ادامه داشت.

درست است که Aspergillus niger به عنوان تولید کننده سنتی اسید لیمو شناخته شده است، اما در ۳۰ سال گذشته استفاده از مخمرها برای تولید اسید سیتریک توجه بیشتری جلب کرده است. در بین گونه‌های مخمر، Yarrowia lipolytica یکی از بهترین تولید‌کنندگان اسید سیتریک می‌باشد.

کاربردهای اسید سیتریک

جایگزینی بدون بو برای سرکه سفید است که در رنگ‌آمیزی منزل با رنگ‌های اسیدی کاربرد دارد.
در قسمت خارجی آبنبات‌ها به شکل پودری سفید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از اسید سیتریک در انواع مختلفی از فرمول‌های جوشانده، برای استفاده در پودرها و قرص‌ها و همچنین در نمک حمام برای مراقبت‌های بهداشتی استفاده می‌شود.
از این ماده می‌توان در شامپو رنگ‌ها نیز استفاده کرد.
در بالا بردن کیفیت آرد و نان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند کربنات پتاسیم

کاربرد در صنایع :

- جوهر لیمو در دو نوع مونوهیدرات (آبدار) و آن هیدروز (خشک یا بدون آب) به صورت پودر کریستال قابل عرضه است
- به عنوان طعم دهنده، تنظیم کننده PH و نگه دارنده در صنایع غذایی، تولید آبمیوه و نوشابه
- به عنوان تنظیم کننده PH در صنایع آرایشی و بهداشتی و داروئی
- جهت کنترل آهن و به عنوان پایدار کننده در صنعت حفاری
- به عنوان نرم کننده غیر سمی در پلاستیک سازی
- جهت تشکیل کیلیت در تولید شوینده‌ها
- جهت جرم زدایی دیگ های بخار

با ویژگی‌های اسید استیک هم آشنا شوید

نکات ایمنی استفاده از جوهر لیمو

جوهر لیمو یا اسید لیمو خورنده‌ است، بنابراین باید در استفاده از آن احتیاط کرد زیرا سبب سوختگی، آسیب‌ دائمی به چشم و سوزش اعضای دارای مایعات مخاطی می ‌شود. تاول‌ها و آبله‌های حاصل از این در معرض اسید سیتریک بودن ممکن است تا چند ساعت بعد مشخص نشوند.

به همین دلیل باید هنگام کار کردن با این ماده از دستکش‌هایی از جنس پلاستیک نیتریل استفاده کنید. همچنین باید بدانید که قرارگرفتن این ماده در نزدیکی حرارت باعث اشتعال این ماده می‌شود که گازهای سمی و محرکی آزاد می‌کند.

گرد و غبار حاصل از جوهر لیمو باعث تحریک گلو و بینی می‌شود. در صورت تماس با پوست باعث سوزش جزئی، سوزن‌سوزن شدن و قرمزی موقت خواهد شد. بسته به غلظت و زمان تماس این ماده با چشم اثراتی در حدود تحریک چشم تا نابینایی دارد. اگر این ماده با چشم در تماس بود سریعا ۲۰ الی ۳۰ دقیقه چشم خود را با آب ولرم یا آب نمک شستشو دهید.