سدیم بی کربنات

فرمول شیمیایی سدیم بی کربنات (Bicarbonate of Soda) : NaHCO₃

نام دیگر : سدیم هیدروژن کربنات – جوش شیرین

سدیم بی کربنات چیست

سدیم بی کربنات با فرمول شیمیایی NaHCO3 شناخته شده و یکی از نمک‌های سدیم است. شکل ظاهری آن مانند پودر بوده و یک جامد سفید رنگ و جزو مواد شیمیایی خوراکی است. این ترکیب به راحتی در آب حل می‌شود که در اصطلاح شیمی به آن محلول در آب گفته می‌شود. نام دیگر سدیم بی کربنات جوش شیرین می‌باشد. جوش شیرین مصارف بسیار زیادی در منازل و صنعت دارد و شما می‌توانید آن را به راحتی از بازار تهیه نمایید.

بسیاری از افراد فکر می‌کنند که سدیم بیکربنات همان کربنات سدیم است، ولی باید بگوییم که این دو ماده در ساختار تشکیل دهنده مواد و موارد کاربرد هایشان با همدیگر تفاوت‌هایی دارند.

کربنات سدیم از سدیم، کربن و اکسیژن ساخته می‌شود در حالی که سدیم بی کربنات از سدیم، کربن، اکسیژن و یک عدد هیدروژن ساخته شده است. به سدیم بی کربنات به سبب وجود هیدروژن که یکی از ترکیبات آن است، سدیم هیدروژن کربنات نیز گفته می‌شود.

سدیم بی‌کربنات یکی از نمک های سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده‌است. این ترکیب، بی‌بو و بی‌طعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است و به آن جوش شیرین می‌گویند. بی‌کربنات جاذب رطوبت و بوگیر است. از این ماده برای متخلخل کردن خمیر نان نیز استفاده می‌شود.

با ویژگی‌های نشادر هم آشنا شوید

ویژگی

همانطور که گفتیم به دو شکل پودر و قرص موجود می‌باشد. یک ویژگی منحصر به فرد آن، داشتن خاصیت ضد رطوبتی است. این ترکیب در صنعت کاربرد بسیار زیادی دارد. شاید بتوان گفت بیشتر تولید‌کننده‌های مواد غذایی و خوراکی از این ماده برای تولید محصولاتشان از آن استفاده می‌کنند.

این ماده در دمای 100 درجه سانتی گراد به طور کامل تجزیه می‌شود. منظور ما از 100 درجه حرارت مستقیم است و در دمای اتاق شاید تا 851 درجه سانتی گرا تجزیه گردد.

اگر بخواهیم ویژگی سدیم بی کربنات یا سدیم هیدروژن کربنات را به صورت کلی و در یک نگاه یاد بگیریم، خواندن این جدول توصیه می‌شود.

جرم مولی	شکل ظاهری	چگالی	دمای ذوب	میزان اسیدیته	فرمول مولکولی	میزان حلالیت در آب
84.0066 گرم بر مول	پودر سفید	2.159 گرم بر سانتی متر مکعب	270 درجه سانتی گراد	10.3	NaHCO3	7.8 گرم در صد میلی لیتر و در دمای 18 درجه سانتی گراد

روش تولید بی کربنات سدیم

بی کربنات سدیم عمدتاً توسط فرآیند Solvay تولید می‌شود. فرآیند Solvay به واکنش سدیم کلرید، آمونیاک و کربن دی اکسید در آب اطلاق می‌گردد. کربنات کلسیم به عنوان منبع کربن دی اکسید و اکسید کلسیم حاصل از آن، برای بازیابی آمونیاک از کلرید آمونیوم استفاده می‌شود.

این محصول دارای خلوص پایینی بوده که در حدود 75 درصد برآورد شده است. محصول خالص بدست آمده از کربنات سدیم، آب و کربن دی اکسید می‌باشد. بیکربنات سدیم را می‌توان با واکنش کربن دی اکسید با محلول آبی هیدروکسید سدیم تهیه نمود. این واکنش در ابتدا کربنات سدیم را تولید می‌کند.

Na2CO3 + CO2 + H2O → 2 NaHCO3

سپس با افزودن کربن دی اکسید به این واکنش، بیکربنات سدیم تولید می‌شد

Na2CO3 + CO2 + H2O → 2 NaHCO3

نکته) تولید این ماده در کارخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها به شکل گفته شده در بالا صورت می‌پذیرد. ولی در گزارش‌ها ذکر گردیده است که در ایالت کلرادو و در یکی از رودخانه‌های این منطقه، جوش شیرین یا بیکربنات سدیم به طور کاملا طبیعی وجود دارد.

کاربرد سدیم بی کربنات

بی کربنات سدیم و کربنات سدیم هر یک کاربردهای جداگانه‌ای دارند. شما قطعا آن را به نام جوش شیرین می‌شناسید و حتما خوب می‌دانید که جوش شیرین چه کاربردهای بسیار زیادی دارد.

پخت و پز
تولید بیکینگ پودر که برای کیک و شیرینی پزی از آن استفاده می‌شود
تولید خمیر مایه برای پخت انواع نان
به عنوان یک ماده‌ی کنترل‌کننده‌ی انواع آفات
ماده‌ی قلیایی خاک
تولید خمیر دندان

موارد کاربرد کربنات سدیم

تولید یک نرم‌کننده آب برای شست و شوی بهتر لباس‌ها
تولید کاغذ و مقوا
تولید انواع شیشه
تولید انواع مواد شوینده و پاک کننده
تولید انواع صابون
تنظیم PH آب استخر
کلر سازی

این ماده در صنعت داروسازی و پزشکی نیز کاربرد بسیار زیادی دارد و به عنوان یک آنتی اسید کاملا موثر برای خنثی کردن اسید معده به کار می‌رود. همچنین پزشکان آن را برای تسکین سوزش سردل و سوء هاضمه تجویز می‌نمایند. سدیم بی کربنات به شکل قرص در موارد پزشکی تجویز می‌گردد. شما باید قبل از مصرف آن را در آب حل کنید.

کاربردهای بهداشتی

یکی دیگر از کاربردهای جوش شیرین در بهداشت بدن انسان است.

پزشکی

در پزشکی کربنات سدیم به عنوان آنتی‌دوت دارو های ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای کاربرد دارد.جوش شیرین در صنایع داروسازی برای تولید قرص های جوشان استفاده می گردد و طی فرایندی در حضور اسید و آب، موجب تولبد گاز کربنیک می گردد.

با ویژگی‌های سولفات منگنز هم آشنا شوید

کاربرد های صنعتی

صنعت نساجی و دباغی

یکی از بارزترین مصارف سدیم بی کربنات در تولید پارچه‌های پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی می‌کند. صنعت دباغی نیز بی کربنات سدیم را به عنوان یک عامل خنثی‌کننده مواد رنگرزی در فراینده رنگ استفاده می‌کند.

صنعت پلیمر

جوش شیرین استفاده گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور و تصفیه‌کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.

لاستیک و پلاستیک

به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی اکسید کربن آزاد می‌کند بنابراین به عنوان عامل فوم ساز در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می‌شود. دی اکسید کربن آزاد شده برای کنترل شکل محصولاتی که از لاستیک و پلاستیک ساخته می‌شود کاربرد دارد. در صنعت تولید پودرهای آتش‌نشانی نیز کاربرد فراوانی دارد.

مصرف آرایشی

جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است، همچنین از آن می‌توان برای برطرف کردن بوی بد بدن نیز استفاده کرد اما شاید مهم‌ترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است که برای استفاده از آن کافی است در حمام آب گرم را باز کنید و نیم فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید تا یک لوسیون پوستی برای التیام آفتاب سوختگی داشته باشید.

ایمنی

خوردن این ماده بی‌ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. بوییدن آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو درد شود. در اثر تماس با پوست‌های حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود. در اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.
استفاده از جوش شیرین در پخت همه نوع نان و شیرینی مضر است.
کسانی که ناراحتی معده دارند، نبایستی از فراورده‌هایی که در تولید آن‌ها از جوش شیرین استفاده شده و به‌طور مشخص، نباید از نان‌های پخته شده توسط جوش شیرین استفاده کنند. چرا که برای هضم غذا مضر است.